KARGI’NIN SAKLI HAZİNESİ: KALE-KENT

Kargı İlçesi’ne bağlı Hacıhamza batıçıkışında bulunan “Beygircioğlu Köprüsü”ve doğuçıkışında bulunan “Sarmaşık Kayalar” olarakbilinen geçidin varlığı ile -o dönemde Kızılırmak’ın yerleşim yerinin hemen dışından aktığı göz önüne alınırsa-16.yy boyunca bir geçiş ve duraklama yeriydi.

Beldenin batı bölümünü oluşturan Kale Mahallesi,kuzeyde İstanbul-Samsun karayolu, doğuda BağdatCaddesi, güneyde Ulubağ Mevkii olarak daadlandırılan kayalık yamaç ve batıda OsmancıkCaddesi ile sınırlanan alanı tanımlamaktadır.

Ticaret yolları üzerinde bulunan birçok yerleşimbölgesinde olduğu gibi, 17.yy’da Hacıhamza daeşkıyaların zarar verdiği yerlerden biri haline gelmiş, 18.yy’da III.Ahmet Sivas valisine ve kadısınaburadaevleri ve dükkanları içine alacak şekilde bir kaleninyapılmasını emretmiştir.Bir menzil kalesi olan ve sur duvarlarının büyükkısmı günümüze ulaşmış olan Hacıhamza Kalesi’nin yapımı1723 yılında III. Ahmetdöneminde başlamış ve 1734 yılında I. Mahmutdöneminde tamamlanmıştır.

Kalenin inşa edilmesiyle birliktegüvenlik altınaalınmış olan Hacıhamza bir“kale-kent” haline gelmiştir. Her ne kadarsur dışında dükkanlar ve bir han bulunduğuna dairbilgilere rastlansa da asıl yerleşim merkezi surunçevrelediği alandadır.

KaleMahallesi içerisinde en eskiye tarihlenen mimarieser hamam, han, sıbyan mektebi ve camininoluşturduğu Sinan Paşa Camiive Külliyesi’dir. Günümüzesadece minaresi ulaşabilmiş olan camiininkitabesinden külliyenin Sinan Paşa tarafından 1506-1507 yıllarında yaptırıldığı anlaşılmaktadır.Külliyenin bânisininII.Bayezid zamanında yaşamış olan, Kaptan-ı Deryave daha sonra Rumeli Beylerbeyi olan Küçük SinanPaşa olması ihtimali yüksektir.

Kalenin çevrelediği alan 3. Derece Sit Alanı olarak koruma altına alınmışve imar planı hazırlanmış olmasına karşın bilinçli bir koruma eylemi söz konusu değildir. Maalesefyıkım ve tahribatı beraberinde getiren, kendi haline bırakılmışlık vardır.Hacıhamza Kalesi, Menzil Hanı, Sinan Paşa Camisi minaresi, Taş Mektep (sıbyan mektebi), Hamam, Mahir Ülker evi, Hacı Abdullah Kumral evi ve Bekir Ağa’nın evi ile birliktegeleneksel konut dokusunun daha yoğun olduğu KaleMahallesi’nden başlayarakkale–kent görünümü yeniden sağlanmalı ve tüm beldeyikapsayan bir koruma amaçlı imar planı aşağıda listelenen müdahalelerleişleme alınmalıdır:

Kale-kent’in ana girişi olan ve günümüze ne yazık ki ulaşmayan “Büyük Kapı” ve bitişiğindeki geleneksel konutlar eldeki eski fotoğraflara göre yeniden inşa edilebilir,

Kalenin sur duvarları koruma altına alınıp sur duvarına oturan yapılarla beden duvarı arasında oluşan boşluklar özgün beden duvarının restorasyonu yapılarak bütünlenebilir,

Hamam, Menzil Hanı, Taş Mektep (sıbyan mektebi) ve caminin oluşturduğu külliye kapsamlı restorasyon projesi ile yeniden işlevsel hale getirilerek kente kazandırılabilir,

Malzeme ve yapım tekniği olarak uyumsuzluk gösteren binalar ise cephe düzenlemesi yoluyla kentsel dokuya entegre edilebilir,

Kentsel dokunun sıhhileştirilmesine yöneliksokak yapısı düzenlenebilir, dokuya uyumsuz yapılaşmalar ayıklanabilir,

Sur duvarlarının ve mimari dokunun restorasyonundan sonraturizm planlaması çerçevesinde alan içerisinde bir tur güzergahı oluşturulabilir:

İlk Meydan: “Büyük Kapı”dan başlayarak içeriye doğru hareket edildiğinde, karşılaşılan birinci meydan Kale Mahallesi’ne ait ilk bilgilerin edinilebileceği bir durak olmalıdır. Sözü edilen meydan Sinan Paşa Caddesi’nin başlangıcında yer almaktadır. Yakın yıllarda yıkılmış olan Menzil Hanı’nın yeniden inşası gerçekleştirilerek meydanla bütünlüğü sağlanabilir,

Orta Meydan: İç avlu konumunda olan ikinci meydan, binalar arasında kalan sürprizli niteliği ve bağlantılı olduğu diğer mekanlar nedeniyle kentsel dokunun kalbi durumundadır. Bu alanda bir kuyu ve bir ağaç bulunması kentsel doku içerisinde mekânın doğal bir odak olarak öne çıkmasını sağlamaktadır. Mekânı çevreleyen evlerden birinin/birkaçının konaklama amacına uygun düzenlenmesi düşünülebilir,

Son Meydan: Turun son durağı olarak daha çok satış ve sergileme fonksiyonları için uygun bulunmuştur. Panayır düzeniyle alana yerleştirilecek tezgahlarda yöresel ürünlerin satışı yapılabilir,

Kültür mirasımız içerisinde seçkin bir yeresahip olan Hacıhamza’nın kale-kent özelliği bu müdahalelerle daha görünür hale gelip, İstanbul-Samsun yolu üzerinde “butik” kültür turizmi kapsamında bir cazibe noktasına dönüşecektir.

Mevcut kültür varlıklarının korunması ve canlandırılması, sadece beldeye ve sakinlerine değil aynı zamanda Kargı ilçesine sosyal, ekonomik ve kültürel anlamda katkı sağlayacaktır.

Hacıhamza’nın geleneksel Anadolu Kenti kimliğinin gelecek nesillere aktarılması yolundaivedilikle koruma çalışmalarına başlanması dileğiyle.

Kaynak: Hacıhamza’da Geleneksel Konut Mimarisi ve Korunması, İ. Erdem UFUK ve K. Kutgün EYÜPGİLLER, Mimarlık Bölümü, Mimarlık Fakültesi, İstanbul Teknik Üniversitesi. MGazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Dergisi. Cilt 23, No 2, 413-424, 2008.

BAHADIR SEZEGEN